Dipnotlar

[1] W. Zimmermann, Allgemeine Geschichte des grossen Bauern-krieges, Stuttgart (1841-1843). s. 15 

[2] 1866'da, Schleswig-Holstein, Hannover, seçici Hessen, Nassau ve Frankfurt'u Prusya çevresinde bir araya getiren Kuzey Almanya Konfederasyonu kuruldu. Buna karşılık, Bavyera, Wurtemberg, Baden ve Hessen-Darmstadt'ın bir bölümü konfederasyon dışında kalıyordu. s. 18 

[3] Hannover, seçici Hessen ve Nassau dükalığının Prusya tarafından ilhakına anıştırma. s. 18 

[4] Uluslararası İşçi Demeğinin (Birinci Enternasyonal) IV. Kongresi (1869). s. 24 

[5] Eski "Kutsal Roma-Cermen imparatorluğu” adının mizahi naziresi. s. 25 

[6] Konut Sorunu'nun (1872'de yayımlandı), Engels tarafından anımsanan parçası şu: 

"Gerçeklikte, Almanya'da da, devlet, varolduğu biçimi ile, içinden çıkmış bulunduğu toptumsal altyapının zorunlu ürünüdür. Prusya'da, —ve bugün sözünü yürüten Prusya'dır—, her zaman güçlü bir toprak soyluluğunun yanında, şimdiye kadar, ne Fransa'daki gibi dolaysız siyasal iktidarı, ne de, İngiltere'deki gibi azçok dolaylı iktidarı eline geçirmiş, görece genç ve hele çok tabansız bir burjuvazi var. Ama bu iki sınıfın yanında da, hızla büyüyen ve günden güne daha çok örgütlenen, kafaca çok gelişmiş bir proletarya var. Yani burada, eski mutlak krallığın temel koşulu olan: toprak soyluluğu ile burjuvazi arasındaki dengenin yanısıra, modern bonapartçılığın temel koşulu olan: burjuvazi ile proletarya arasındaki dengeyi de görüyoruz.. 

Ama, eski mutlak krallıkta olduğu kadar. modern bonapartçı krallıkta da, gerçek hükümet iktidarı, Prusya'da, ya o özel subay ve memurlar kastının kendi saflarından, ya küçük meşruta (majorat) soyluluğundan, çok seyrek olarak büyük soyluluk ve en az da burjuvaziden gelen özel bir subay ve memurlar kastının elinde bulunur. Bu kastın, onu toplumun dışında, ve deyim yerindeyse üstünde tutar gibi görünen özerkliliği, devlete, toplum karşısında bir bağımsızlık görünüşü kazandırır.” (La Question du logement, Bureau d'éditions, 1936, s. 72-73.) s. 26 

[7] 1873-74 iktisadi bunalımı. s. 28 

[8] 1869'da kurulan, Eisenach partisi denilen "Sosyal-Demokrat İşçi Partisi”nin, W. Liebknecht tarafından yönetilen organı, -Vorwärts'ın habercisi. s. 29 

[9] Birinci Alman Reichstag için yapılan seçimlerde (1871), Alman sosyalist işçileri toplam 102.000 oy elde ettiler; 1874'te (Ocak seçimleri) 352.000 oy topladılar. s. 30 

[10] Top barutunun, Araplara, Hindistan'dan geçerek, Çin'den getirildiği, ve Avrupa'ya da, ateşli silahlar ile, İspanya yolundan, Araplardan geldigi, hiç bir kuşkuya yer kalmamak üzere, bugün tanıtlanmış bulunmaktadır. s. 36 

[11] Hanse: Ortaçağda, çoğu Kuzey Almanya'da bulunan bazı Avrupa kentleri arasındaki tecim ortaklığı. -ç. s. -36 

[12] Charles-Quint tarafından (Caroline adı buradan geliyor) 1532'de yayımlanan ve 18. yüzyıla kadar yürürlükte kalan 16. yüzyıl ceza mevzuatı. Gene de o zaman yürürlükte olan yöntemlere bir hafifleme getiriyyordu. s. 48 

[13] Lyon'lu zengin bir tecimen olan Pierre de Vaux tarafından 1776'larda kurulduğu söylenen vaudois mezhebi, ilk saflığa bir dönüşü salık veriyordu ve İtalya'nın kuzeyinde, Fransa'nın güneyinde, Almanya ve Bohemya'da gelişmişti. Papa Sixte IV, bunlara karşı 1477'de bir haçlı seferi düzenledi. s. 54 

[14] Albililer, 11. ve 12. yüzyıllarda, Fransa'nın güneyinde yayılan dinsel bir mezhep kurdular. Merkezleri Albi'deydi. Havarice Hıristiyanlığı öğretiyor ve törelerinde İncil sadeliğine uyuyorlardı. Papa Innocent III, bunlara karşı 1209'da bir Haçlı Seferi düzenledi. Albililer savaşı yirmi yıl sürdü. s. 54 

[15] Burada her halde, masumluk durumuna dönüşü ve tüm uygar ve dinsel yasanın kaldırılmasını salık veren Pikardiyalıların mezhep sapkınlığı söz konusu. Bunlar, İngiliz begardları ve lollardları gibi, adamite bir mezhep kurmuşlar, kadınlar ve mallarda ortaklık uyguluyor ve gerçek bir ütopyacı komünizmi temsil ediyorlardı. s.

[16] "Ucuz bir hükümet” anlamına gelen bu sözcükler, asıl metinde Fransızca yazılmış. -ç. s. 54 

[17] Huss hareketinden doğmuş bulunan kalikstenler (calice, yani kiliselerdeki kutsal çanak sözcüğünden geliyor), iki kutsal nesne (ekmek ve şarap) altında communion (kudas ayininde şaraplı ekmek yeme) istiyorlardı. Bunlar, burjuvalar ile, özellikle kilise mallarının zoralımını gözeten küçük soyluluk üyelerini bir araya getiriyorlardı. s. 55 

[18] John Ball, vaiz konusu olarak, şunu almıştı: "Adem toprağı beller, Havva iplik eğirirken, soylu kişi neredeydi?” s. 56 

[19] İnsanları, günahları için bedensel olarak cezalandıran flagellantlar fle yoksulluk ve ilkel sadeliğe dönmeyi öneren lollardların mistisizmi, özellikle yoksul katmanlar arasında yayılmıştı ve manastır tarikatlarına düşmandı. s. 56 

[20] Apocalypse'deki bir parçaya dayanan chiliaste'lar, İsa'nın dünyaya dönüşünü ve bir yıllık egemenliğini haber veriyorlardı. s. 57  

[21] Augsbourg itirafı (la Confession d'Augsbourg), 1530'da, protestan prensler tarafından, imparator Charles-Quint'e sunulan credo, yani kanışlarının ilkelerini ve Roma Katolik Kilisesinde yapılacak reformları bir bir sayan bir belgedir.

[22] "Eşeğe gereken yem, yük ve kırbaçtır.” s. 62 

[23] Arkebüz, 17. yüzyıla kadar kullanılan bir çeşit tüfek. s. 62 

[24] 1842 baskısında Zimmermann tarafından da bu tarih verilmiştir. Ama onun 1856 baskısına ve başka kaynaklara göre, Münzer'in doğum yılı, ya 1490, ya da 1493 olacak. s. 63 

[25] Ölümsüz İncil öğretisi Joachinisme adı altında tanınan 17. yüzyıl İtalyan mistiği. Bu öğreti Roma tarafından kargışlandı ve kovuşturmaya uğradı. s. 63 

[26] 20 nolu dipnota bakınız. -ç. s. 63 

[27] Sözcük oyunu. Lügner, Almancada yalancı demektir. Burada Luther yerine kullanılıyor. s. 68 

[28] Yani elli yılda bir borçların silinmesini. -ç. s. 78 

[29] Rottweil mahkemesi, altı imparatorluk yargılama alanından biri idi. Yargılama yetkisi, Wurtemberg'in bir bölümü, Baden ve Alsas üzerine yayılıyordu. Yargıçlar soylulardan oluşuyor ve yargıçlık görevi kalıtımla babadan oğula geçiyordu. s. 79 

[30] Székler, Transilvanyalı Macar. s. 88 

[31] "Sicilya akşam duaları,” "vêpres sicilliennes”, yani Sicilya'daki Fransızların, 1282'de, Saint Louis'nin kardeşi Charles d'Anjou yönetimi zamanında, Paskalyanın Pazartesi günü, akşam duası çanları çaldığı sırada, ayaklanan Sicilyalılar tarafından kılıçtan geçirilmeleri. -ç. s. 88 

[32] Aziz Augustin tarikatından olan kimse. -ç. s. 92 

[33] İki-Gül Savaşı, armasında beyaz bir gül bulunan York hanedanı ile, armasında kızıl bir gül bulunan Lancaster hanedanının, İngiltere tahtı için giriştikleri savaşımdır. Savaş, acımasız bir biçimde, 1451'den'1485'e kadar sürdü ve İngiliz soyluluğunu kırıp geçirdi. s.95 

[34] Rottweil mahkemesi gibi, imparatorluğun altı mahkeinesinden biri. s. 101 

[35] Ferdinand Alverez de Tolède, duc d'Albé, (1508-1582) Charles-Quint ile Philippe II'nin, kan dökücülüğü ile ünlü generali. -ç. s. 101 

[36] Modern tarihçiler tarafından yapılan araştırmalardan, Florian Geyer'in, o sırada, Rothenbourg Konseyi ile, bu kentin köylü ayaklanmasına katılması konusunu görüşmekle uğraştığından, Frauenberg'e karşı o başarısız saldırıya katılmadığı sonucu çıkıyor. s. 123 

[37] Pentecote (pentkot), Yunanca pentêkoste, yani ellinci gün sözcüğünden gelen bir yortu adı. Yahudilerde, Tanrının. Musa'ya yasa levhalarını indirdiği günün anısı; hıristiyanlarda ise Kutsal-Ruhun havarilere indiği günün anısı, —Paskalyadan elli gün sonra—, bu gün kutlanır. -ç. s. 124 

[38] Florian Geyer'in, Suab Birliği askerleri ile dövüşerek ölmediği ama Florian Geyer'in karısı Barbara von Grumbach'ın erkek kardeşi, yani kendi kayın biraderi Wilhelm von Grumbach tarafından (ya da onun buyruğu ile), Wurzbourg yakınlarında, Rimpar'da kahpece öldürüldüğü bugün anlaşılmıştır. s. 124